CRI – Color Rendering Index

Aydınlatma ile ilgili konularda sıkça duyduğumuz CRI’ın (Renksel Geriverim Endeksi) açılımı aslında Color Rendering Index yani Renksel Geriverim İndeksi demek. CRI dediğimiz kavram bir ışık kaynağının aydınlattığı nesnenin renksel performansını belirleyen önemli bir ölçüttür. CRI, yapay ışık kaynaklarının doğal ışık kaynağı olan güneş ışığına göre renkleri yansıtma yeteneğini ölçer yani yapay ışık kaynaklarının altında nesnelerin gerçek renklerine ne kadar yakın olduğunu gösteren bir ifadedir. CRI, bir floresan ampulün yaydığı ışığın başka bir özelliğidir ve ışığın kalitesini belirlemede renk sıcaklığı kadar önemli role sahiptir. Bir lambanın renkleri ne kadar doğru yansıttığının hesaplanmış bir ölçümüdür.

CRI’ın ölçü birimi “Ra’’dır ve 0 ile 100 arasında bir rakam ile belirtilir. Güneş ışığının CRI değeri 100 olarak kabul edilir ve yapay ışık kaynaklarının CRI değeri 100’e ne kadar yakın ise renkleri de o kadar doğru gösteriyor kabul edilir.

Yaşam alanlarımızda kullandığımız Enkandesan ve Halojen lambaların CRI değeri 100, Metal Halide lambaların CRI değeri 85, Floresan lambaların CRI değeri 75, Yüksek Basınçlı Sodyum Buharlı lambaların CRI değeri ise 25 seviyelerindedir. LED’li aydınlatma armatürlerinin çoğunluğunda ise CRI değeri 70 ve 80 üzeridir. LED’li otopark, köprü, sokak vb. aydınlatma armatürlerinde, CRI değerinin 70 olması yeterlidir fakat evlerimizde ofislerimizde vb. alanlarda kullandığımız LED’li armatürlerin ise CRI değerinin. min.80 olması gerekir. Bunların haricinde renklerin gerçekliğinin önemli olduğu mağaza, müze, ameliyathane, kuaför, tekstil atölyeleri, boyahane vb. gibi alanlarda ise CRI değerinin min.
90 ve üzeri olduğu armatürlere ihtiyaç duyulur.

Yüksek CRI değerlerine kapalı ortamlarda daha fazla ihtiyaç duyuyoruz çünkü bu ortamlarda renklerin daha belirgin, net ve canlı gözükmesi istenilir. CRI değeri yüksek bir armatür (90 ve üzeri) renklerin zengin ve derin görünmesini sağlarken, düşük CRI’li bir lamba, bir set ya da kostümdeki aynı renklerin solgun ve hastalıklı görünmesine neden olur. Günlük yaşantımızda sıkça karşılaştığımız bir durumdan örnek vermek gerekirse; mağazadayken çok beğenerek aldığınız bir kıyafetin eve geldiğinizde renginin sizin beğendiğiniz renkte olmadığını fark etmeniz aslında o mağazadaki aydınlatmaların CRI değerinin düşük olduğunu gösterir. Aydınlatma armatürlerinin kullanım yerlerine göre uygun CRI değerlerinde seçilmesi gerekmektedir aksi durumda buna benzer birçok örnek ile çok sık karşılaşıyor olacağız.

Renksel geriverim indeksi derecelendirmesi, ton aralığı boyunca yayılmış sekiz standart orta doygunluk renginin ortalama görünümünün bir ölçüsüdür. Teorik olarak mükemmel bir ışık kaynağına kıyasla bir lambada hangi dalga boylarının eksik olduğunu ölçer. CRI, özellikle floresan tüpler için önemli bir derecelendirmedir çünkü genellikle spektrumun önemli kısımlarını atlarlar. Floresan tüpler, bir parça kırmızı eksik olabilen ve yeşil aralıkta büyük bir artışa sahip olabilen süreksiz bir ışık kaynağıdır. Floresan ampuller ise yalnızca birkaç seçili dalga boyunda bulunur.

Çoğu zaman herhangi bir alan için kullanılacak armatürün ışık rengi belirlendiğinde istenilen sonuç elde edilecekmiş gibi bir yanılgı vardır. Bunun en büyük sebebi ise aydınlatması yapılacak alandaki etkinin sadece ışık ile belirlenebileceği düşünülüp, CRI’ın göz ardı edilmesidir.

Aydınlatma armatürlerinde doğru CRI değerinin seçilmesi;

• Göz sağlığını korur.
• Ürünlerin daha net/canlı görünmesini sağlar.
• Gözleri daha az yanılgıya düşüreceği için kişiler psikolojik açıdan daha mutlu olacaktır.
• Ürünlerin daha net görünmesi kişilerde güven duygusunu arttıracaktır.
• Estetik ve görsellik açısından beklentileri daha fazla karşılamış olacaktır.
  
  CRI değerlerinin ölçülebilmesi için spektroradyometre adı verilen ölçüm cihazlarına ihtiyaç vardır. Bu taşınabilir cihazlar sayesinde yapay ışık kaynaklarının CRI değeri ölçümleri kolaylıkla yapılabilir.

“Spektroradyometre adı verilen ölçüm cihazları sayesinde yapay ışık kaynaklarının CRI değeri ölçümleri kolaylıkla yapılabilir.”

TLCI nedir?

TLCI, Televizyon Aydınlatma Yoğunluk İndeksi demektir. TLCI, kamera fotoğraf vb. ekipmanların yaygın olarak kullanıldığı alanlarda CRI’nın eksikliklerini gidermek için bir alternatif olarak geliştirilmiştir. Kameraların ışığı yorumlama şekli, insan gözünün algılama şekliyle farklılık göstermektedir. TLCI, yayın alanında kullanılan yapay ışık kaynağının renk doğruluğu hakkında daha doğru sonuçlar sunar. CRI, bir yapay ışık kaynağının insan algısına dayalı olarak renkleri nasıl oluşturduğunu ifade eder ama ışık kaynağının kamera veya film üzerinde renkleri nasıl oluşturabileceği hakkında tam bir bilgi veremez. Bu nedenle, sadece yüksek CRI değerine sahip bir ışık kaynağı, film ve fotoğrafçılıkta kullanıma uygun olmayabilir. Yüksek TLCI değeri bize bir ışık kaynağının bir film veya fotoğraf alanında renkleri iyi bir şekilde oluşturacağını söylemesi bakımından CRI ile benzerlik gösterir.

Sinema, film alanı için CRI derecelendirmelerinde bazı yetersizlikler göze çarpıyor. CRI, çıplak gözle göründüğü şekliyle renkler için bir puanlama sunar ama televizyon ve video kameralardaki görüntüleme sensörleri bu ışığı çok farklı şekilde algılayabilir. Görsel olarak, sadece kırmızı ve mavi renkleri karıştırarak beyaz ışık oluşturmak mümkündür, ancak bu renkler bir kamerada çok farklı görünecektir. Ayrıca, CRI’yi belirlemek için kullanılan test renklerinden bazıları oldukça doygun ve televizyon yayını için izin verilen toleransların dışındadır. Bu sebeple yayın alanında TLCI’ya ihtiyaç duyulur. Televizyon aydınlatmasının minimum kalite standartlarına sahip olması gerektiği göz önünde bulundurularak EBU (Avrupa Yayın Birliği) Teknik Komitesi tarafından TLCI (Televizyon Aydınlatma Yoğunluk İndeksi) geliştirildi.

Sinema, film vb. alanlar tamamen ışıkla ilgilidir. Görüntü yönetmenleri, film yapımcıları kameraların yapay ışık kaynaklarından çıkan ışığı doğru şekilde yansıtmadığının farkındaydı ve bu yeni geliştirilen standart sayesinde renk kalitesini yeniden değerlendirmeye başladılar. İnsan gözü, farklı ışık kaynakları arasında uyum sağlama konusunda çok daha başarılıdır. Örneğin; beyaz tişört giyen birini güneş ışığında takibe başlayıp tungsten ampullerle aydınlatılmış bir eve kadar takip ederseniz, gömleği size hala beyaz görünür. Ama aynı kişiyi filme alıyor olsaydınız, sonuçlar çok daha farklı olurdu.

Görüntü yönetmenleri, güneş ışığı ve yapay ışık kaynakları arasındaki renk farklılıklarını azaltmak için jeller ve filtreler kullanarak ışık kaynaklarını doğru renklendirmeye çalışır.

“Kameralarda TLCI, CRI’dan daha önemlidir.”

TLCI (Televizyon Işık Yoğunluğu İndeksi) Seviyeleri:

Televizyon Işık Yoğunluğu İndeksi, Macbeth Color Checker tablosundan ortalama 24 renk alır: koyu ten, açık ten, mavi gökyüzü, yeşillik, mavi çiçek, mavimsi yeşil, turuncu, morumsu mavi, orta kırmızı, mor, sarı yeşil, turuncu sarı, mavi, yeşil, kırmızı, sarı, macenta, camgöbeği, beyaz, nötr 8, nötr 6.5, nötr 5, nötr 3.5, siyah. TLCI’ın en yüksek değeri 100’dür ve 100 en iyi olarak kabul edilir.
TLCI değerleri 5 seviyeye ayrılmıştır;

• 85-100: Hatalar o kadar küçüktür ki herhangi bir düzeltmeye ihtiyaç duyulmaz.
• 75-85: Renk performansında küçük düzeltmeler gerekecektir ve düzeltmeler kısa sürede istenilen sonuca ulaşacaktır.
• 50-75: Bu aralıkta kesinlikle düzeltmeler yapılması gerekmektedir ancak düzeltmeler çok zaman alacaktır. Düzeltmeler sonrası kabul edilebilir sonuçlar elde edilebilecektir.
• 25-50: Renksel geriverim zayıftır ve bunu düzeltmek için bir renk uzmanına ihtiyaç duyulur ancak sonuçlar yayın standardına uygun olmayacaktır.
• 0-25: Renksel geriverim çok kötüdür ve bir renk uzmanı onu düzeltebilmek için çok uzun süre uğraşacaktır ama sonuçları yayın için kabul edilebilir seviyede olmayacaktır.
  Televizyon programları için 90 ve üzeri TLCI değerine sahip ışık kaynakları tercih edilir. Hem CRI hem de TLCI, bir ışık kaynağının kalitesini ölçmek için en iyi kılavuzdur ve film yerine dijital olarak çekim yaparken de bu değerlerin yüksek olmasına ihtiyaç vardır. Televizyon programları için ekipman satın alırken, CRI değeri 95+ ve TLCI değeri 90+ talep edilmelidir. Kameralarda TLCI, CRI’dan daha önemlidir. Tıpkı insan gözü gibi, bir dijital kamera sensörü de mavi, yeşil ve kırmızı için farklı tepki eğrilerine sahiptir. Bir kameranın renk algılama hassasiyeti insan gözünden farklıdır, dolayısıyla kameranın rengi algılama şekli de değişir. Yüksek TLCI’ye sahip LED’ler, film yapımcılarının, yayıncıların ve dijital yaratıcıların, doğru ışığı yakalamasına yardımcı olmakta, film, video vb. kayıtlarında daha önceden yapılan yüksek maliyetli renk düzeltmelerini azaltmakta hatta ortadan kaldırır. Bu sayede daha tutarlı doğru renklerle kısa zamanda sahne çekimleri gerçekleştirir. TLCI değeri 90 ve üzeri LED’ler ile en zorlu çekimlerde dahi renk düzeltme ihtiyacı ortadan kalkacaktır.

“Hem CRI hem de TLCI, bir ışık kaynağının kalitesini ölçmek için
en iyi kılavuzdur ve film yerine dijital olarak çekim yaparken de bu değerlerin yüksek olmasına ihtiyaç vardır.”