Elektronik dünyasında hemen her devrede sıklıkla karşılaştığımız elektromekanik komponentlerin başında röleler gelir. Kullanım amaçları düşük akımlar ile yüksek akımlı yükleri kontrol edebilmektir.
Bobin, yay ve kontak olmak üzere temel 3 yapıdan oluşur.
Bobin
Bobin, üzerine düşen enerjiyi kullanarak manyetik alan oluşturur ve bu sayede kontağın konumunu değiştirmesini sağlar. Röle seçimi yapılırken dikkat edilmesi gereken hususlardan birisi bobin gerilimidir.
Yay
Yay, bobinin enerjisi kesildikten sonra kontağın eski konumuna (normalde kapalı) geri dönmesini sağlar. Yay, rölelerin elektromekanik komponent olarak adlandırılmasındaki en önemli nedenlerden biridir.
Kontak
Kontrol edilen yük akımlarının geçtiği kısım kontaklardır. Her rölede en az 2 kontak bulunur. Röle çeşidine göre kontak sayısı artabilmektedir. Kontak uçları ortak (COM), normalde açık (NO) ve normalde kapalı (NC) olarak isimlendirilir.
Röleler oldukça fazla çeşide sahiptir. Bunlardan biri de inrush (ani) akımlı rölelerdir. Inrush akımı elektrik sistemlerinde motor veya herhangi başka bir yükün ilk çalışması esnasında çektiği anlık yüksek akımdır. Rezistif yüklerde genellikle inrush akımlı rölelere ihtiyaç duyulmazken endüktif (motor) ve kapasitif (LED lamba) yüklerde büyük ölçüde ihtiyaç duyulur.
Endüktif veya kapasitif yüklerin kontrol edilmesine yönelik yapılan tasarımlarda inrush akımlı röleler tercih edilmez ise kontaklarda yapışma meydana gelebilir.
Görsel rezistif ve lamba olmak üzere 2 farklı yükün zamana göre çektikleri akımları göstermektedir. Rezistif yük ilk enerjilendiğinde ve sonrasında stabil 2 Amper akım çekmektedir. Bu nedenle inrush akımlı röle kullanımına gerek yoktur. Lamba ise ilk enerji verildiğinde 20 Amper gibi yüksek bir ani akım çekmektedir. Sonrasında ise stabil 2 Amper akım çekmektedir. Bu durumda inrush akımlı röle tercih etmek kontak yapışmasını engelleyecek ve sistemin düzgün şekilde çalışmasını sağlayacaktır.
TV derecelendirilmesi, UL ve CSA standartları tarafından onaylanmış ve inrush akım değerlerine göre sınıflandırılmıştır.
Şekil 2’de TV derecelendirilmesine karşılık gelen inrush akım değerleri görülebilir. TV-5 özelliğine sahip bir röle 78 Ampere kadar ani akım çekebilen bir yükü kontrol edebilir. Röle seçimi yapmadan önce bu tabloyu dikkate almak gerekir. Herhangi bir rölenin TV-5 veya farklı bir TV derecelendirilmesine sahip olup olmadığı data sheetinden kontrol edilebilir.
Şekil 3’de Panasonic marka JS1APF-B-12V-FT kodlu ürünün data sheetinden bir kısım paylaşılmıştır ve görüldüğü üzere bu ürün TV-5 derecelendirilmesine sahiptir.
“Rezistif yüklerde genellikle inrush akımlı rölelere ihtiyaç duyulmazken endüktif (motor) ve kapasitif (LED lamba) yüklerde büyük ölçüde ihtiyaç duyulur.”
